Sự thật sau những tác phẩm để đời - Kỳ 3: Đi
tìm 'Cô bé nhà bên'
TTO - Từ câu hỏi "Cô bé nhà bên"
là ai, nhà thơ Giang Nam bất ngờ nói ngay: "Đó là vợ tôi". Thi nhân
cho biết xúc cảm "đau xé lòng anh chết nửa con người" xuất phát từ
một... tin báo nhầm.
Người vợ hiền chung thủy chính là nguồn
cảm hứng bất tận cho đời thơ của tôi. Bệnh tật và tuổi già đã giằng bà ấy khỏi
tay tôi, đó là nỗi buồn rất lớn. Nhưng tôi luôn lấy hình ảnh của nhà tôi để
tiếp tục làm chỗ dựa cho thơ mình.
Hằng
ngày vợ tôi đi bán bánh bò ngoài chợ, còn tôi làm thuê cho một tư sản thầu
khoán người Việt". Người con gái đầu lòng của tình yêu ra đời. Thế rồi,
hạnh phúc chẳng tày gang, Giang Nam được lệnh rút về căn cứ Hòn Dù (Khánh Hòa)
hoạt động. Ít tháng sau ông bàng hoàng trước hung tin vợ con bị bắt và thủ
tiêu.
"Hôm
ấy, anh phó bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa gọi tôi gặp riêng và thông tin rằng vợ và
đứa con gái 10 tháng tuổi của tôi bị bắt bỏ tù năm trước đó tại Sài Gòn, sau bị
chúng thủ tiêu, không tìm thấy xác. Bàng hoàng, đau xót tận cùng và cảm xúc
mãnh liệt, tôi viết Quê hương trong tâm trạng mất hết cả rồi! Viết dưới ánh đèn
dầu tại căn cứ của Tỉnh ủy Khánh Hòa dưới chân núi Hòn Dù" - nhà thơ hồi
tưởng. Bài thơ Quê hương sau khi chuyển ra Hà Nội đã được đăng và trao giải nhì
cuộc thi thơ của Tạp chí Văn Nghệ năm 1961...
Người
vợ và... nhiều cô du kích
Tròn
90 tuổi, nhà thơ Giang Nam vẫn khỏe, đi lại chắc chắn mà không cần chống gậy
như lẽ thường tình. Cụ rất minh mẫn và có trí nhớ tuyệt vời, trò chuyện hóm
hỉnh. Dưới mái hiên nhà, bên chén trà và câu chuyện không thôi giữa ký ức và
thực tại xen lẫn, cụ kể chuyện cũ gia đình, chuyện thời trẻ thơ ở quê, tháng
năm kháng chiến...
Cuối
năm 1961, khi đang ở căn cứ tại Củ Chi (TP.HCM), cụ bất ngờ biết vợ con vẫn
còn, đã về quê tại Nha Trang sinh sống an toàn. Tòa án binh không đủ cơ sở buộc
tội bà là vợ cộng sản nên trả tự do ngay tại tòa. "Cái tin sai tạo ra sự
bất ngờ người yêu thương sống lại" - Giang Nam kể cảm xúc lại dâng trào
mãnh liệt và làm tiếp một mạch hai bài thơ: Ngày mai đi đón em và Con còn sống.
Chuyện
đang liền mạch, nhà thơ Giang Nam bỗng tạm dừng để ngâm nga bằng giọng tràn đầy
cảm xúc: "Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường... Cô bé nhà bên (có ai
ngờ)/ Cũng vào du kích/ Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích/ Mắt đen tròn (thương
thương quá đi thôi)... Hôm nay nhận được tin em/ Không tin được dù đó là sự
thật/ Giặc bắn em rồi quăng mất xác/ Chỉ vì em là du kích em ơi!"...
Tôi
thắc mắc nội dung bài thơ hầu như rất ít ăn nhập với nhân vật thật là người vợ,
vì lời thơ không hề có bóng dáng thấp thoáng của vợ con, của hôn nhân, mà chỉ
là cảm hứng từ tình cảm trai gái thoáng qua, yêu trộm nhớ thầm, sau mới gặp
hung tin...
Nhà
thơ cười hóm hỉnh: "Chất liệu để xây dựng hình ảnh cô du kích trong bài
thơ phần lớn lấy từ nguyên mẫu người vợ tôi nhưng không phải nguyên mẫu hoàn
toàn". Cụ kể thêm ở đó còn có hình ảnh, câu chuyện của nhiều cô du kích
khác mà mình từng gặp, từng công tác chung trên đường chiến đấu. "Thời
điểm ấy, nếu viết hẳn là vợ mình thì lộ quá. Mà may nếu tôi viết hẳn nhà tôi
thì có khi lại có chuyện lớn" - nhà thơ cười lớn.
Sau
ngày thống nhất 30-4-1975, Giang Nam mới được đoàn tụ với vợ con ở TP Nha
Trang. Trải qua chiến cuộc khốc liệt, đôi lứa tưởng đã vĩnh viễn chia lìa, nay
được về bên nhau và sống hạnh phúc đến cuối đời.
Trước
chúng tôi cũng có người đến hỏi "Cô bé nhà bên là ai?". Và mai này
chắc vẫn còn người thắc mắc khi ngâm nga bài thơ tràn đầy cảm xúc yêu thương,
bi tráng. Chính những câu hỏi ấy đã làm Quê hương sống mãi trong lòng người...
Cám ơn em
"Đâu
bàn tay mềm trong tay anh chai sạn
Đâu
nụ cười và nước mắt ướt vai anh
Có
phải em từ phía mùa xuân đến
Nâng
từng bước anh đi vượt gian khổ, thác ghềnh
Cám
ơn em và cám ơn mùa xuân
Đã
dành cho anh những gì đẹp nhất
Nhớ
lời dặn của em: "Hãy yêu mùa xuân như buổi đầu ta gặp"
Anh
thấy mình trẻ lại tuổi đôi mươi".
(Trích
bài thơ Cám ơn em, cám ơn mùa xuân - Giang Nam viết tiễn biệt người
vợ Phan Thị Chiều bị bệnh qua đời hôm 15-8-2013)